Co to jest rak stercza?
Rak stercza, nazywany także rakiem prostaty lub rakiem gruczołu krokowego jest nowotworem, który powstaje w obrębie tego gruczołu. Gruczoł krokowy jest narządem położonym w miednicy, poniżej pęcherza moczowego i ku przodowi od odbytnicy.
Rolą gruczołu krokowego jest produkowanie płynu nasiennego stanowiącego środowisko właściwe dla plemników. Większość nowotworów złośliwych wywodzących się z gruczołu krokowego to nowotwory powstałe z tkanki gruczołowej stercza – dlatego nazywane rakiem gruczołowym lub gruczolakorakiem stercza, prostaty lub gruczołu krokowego.
Jak częsty jest rak stercza?
Rak stercza jest u mężczyzn w Polsce drugim co do częstości nowotworem złośliwym i częstością występowania ustępuje jedynie rakowi płuc. Niemniej są kraje, w których, ze względu na liczbę diagnozowanych przypadków, nowotwór ten wysuwa się na plan pierwszy. W 2008 roku w naszym kraju zarejestrowano 8268 nowych zachorowań, co stanowi niemal 13% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Częstość rozpoznawania tego nowotworu w Europie wzrasta, co związane jest ze starzeniem się społeczeństwa, jak również z wprowadzeniem badań, które pozwalają na wczesne wykrycie nowotworu, w tym przede wszystkim – oznaczania PSA.
Przyczyny zachorowania i jakie są czynniki ryzyka?
Przyczyny zachorowania na raka gruczołu krokowego nie są w pełni poznane. Dobrze poznane i udokumentowane są trzy czynniki istotnie wpływające na ryzyko zachorowania na raka stercza: wiek, pochodzenie etniczne oraz obciążenie dziedziczne:
Raka gruczołu krokowego rozpoznaje się zwykle po 60. roku życia. Nowotwór ten jest niezwykle rzadki u mężczyzn przed 45. rokiem życia. W przypadku, gdy jeden krewny pierwszego stopnia chorował na raka stercza ryzyko zachorowania wzrasta około dwukrotnie. Jeśli na raka stercza chorowało co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia ocenia się, że ryzyko zachorowania jest od pięciu do jedenastu razy wyższe, przy czym wtedy zwykle zachorowanie ujawnia się w młodszym wieku.
Ryzyko zachorowania zależy także od pochodzenia etnicznego mężczyzny i miejsca zamieszkania – np. jest to nowotwór rzadko występujący w populacji Azjatów a szczególnie często występuje u Afro-amerykanów.
Podnosi się także rolę innych czynników sprzyjających ujawnieniu się raka stercza, sugerując, między innymi, niekorzystny wpływ diety wysokotłuszczowej.
Najczęstsze objawy choroby
Wczesne postaci raka stercza często przebiegają bez żadnych objawów, dlatego od wielu lat na świecie toczy się debata dotycząca przydatności programów wykrywania wczesnego raka gruczołu krokowego. Do objawów, które powinny budzić zaniepokojenie mężczyzny należy częste oddawanie moczu, zwężony strumień moczu, krew w moczu lub nasieniu. W przypadku rozprzestrzenienia się choroby i powstania przerzutów do kości występują bóle kostne, złamania kości nawet pod wpływem błahego urazu, osłabienie mięśni lub czucia. W bardzo zaawansowanych przypadkach do powyższych dołącza się uczucie osłabienia, utrata masy ciała oraz inne objawy.
Rozpoznanie choroby
Podejrzenie nowotworu gruczołu krokowego powstaje zwykle po oznaczeniu stężenia PSA w surowicy krwi (z ang. Prostatic Specific Antygen) oraz badaniu lekarskim gruczołu palcem przez kiszkę stolcową (tak zwane badanie per rectum). Badanie palcem przez kiszkę stolcową –– pozwala na ocenę gruczołu krokowego palcem. Niepokój budzi stwierdzenie twardego guzka w gruczole krokowym lub wzmożenie spoistości prostaty. W przypadku podejrzenia raka stercza lekarz diagnozujący zleca zwykle pobranie materiału histopatologicznego – obecnie jest to najczęściej biopsja gruboigłowa pod kontrolą utrasonografii z wykorzystaniem sondy przezodbytniczej (ang. TRUS -Trans-rectal Ultrasound).
Rozpoznanie raka stercza można postawić jedynie na podstawie badania pod mikroskopem wycinków z tkanki raka lub po ocenie komórek nowotworowych – żadne inne badanie nie pozwala na postawienie pewnego rozpoznania.
Badania przesiewowe
Obecnie, zgodnie z zaleceniami międzynarodowych towarzystw urologicznych, nie zaleca wykonywania populacyjnych badań przesiewowych. Także w Polsce nie działa program przesiewowy dla mężczyzn w kierunku raka stercza. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Urologicznego należy jednak skupić się na wczesnym wykrywaniu raka gruczołu krokowego i edukacji mężczyzn.
Stężenie PSA jest istotnym elementem diagnozy, im jest wyższe, tym większe jest ryzyko występowania raka prostaty. Aktualnie nie można określić jednoznacznie normy PSA, choć większość laboratoriów podaje wynik powyżej 4 ng/ml jako nieprawidłowy, jednak w zaleceniach amerykańskich NCCN (2010r.) już poziom PSA > 2.5ng/ml przy prawidłowym badaniu przez odbytniczym jest wskazaniem do rozważenia biopsji prostaty. Zgodnie z zaleceniami EUA z 2011 roku zmierzającymi w kierunku wykrywania bezobjawowego raka prostaty sugeruje się badanie przez odbytnicze oraz oznaczanie poziomu PSA u mężczyzn w 40 r.ż. oraz kolejne badanie dopiero po 8 latach w przypadku PSA < 1.0ng/ml ( w przypadku PSA > 1.0ng/ml proponuje się coroczną kontrolę). Jednocześnie proponowane jest zaprzestanie wykonywania badań PSA u chorych powyżej 75 r.ż. i PSA < 3ng/ml ze względu na znikome ryzyko występowania agresywnego raka prostaty.
Dodatkowym narzędziem pomagającym przy podjęciu decyzji o wykonaniu biopsji prostaty u mężczyzn z prawidłowym badaniem przez odbytniczym oraz z miernie podwyższonym PSA jest oznaczenie tzw. wolnej frakcji PSA (ang. F-PSA = free PSA). Im mniej wolnego PSA w stosunku do całkowitego (współczynnik free/total PSA) tym większe ryzyko występowania raka prostaty.
Ocena stopnia zaawansowania i złośliwości
W ocenie stopnia zaawansowania stosuje się skalę czterostopniową, gdzie kolejne stopnie oznacza się jako A, B, C, D oraz skalę TNM, gdzie T oznacza zaawansowanie choroby w samym gruczole krokowym, N – stan węzłów chłonnych, M – obecność przerzutów odległych. Pełne omówienie tych skal przekracza zakres broszury. W celu określenia stopnia zaawansowania i, co za tym idzie, optymalnego leczenia wykonuje się następujące badania:
1. Badanie lekarskie, w tym –koniecznie – badanie per rectum.
2. Badanie TRUS ( USG transrektalne).
3. Badanie histopatologiczne/mikroskopowe wycinków z biopsji stercza
4. Oznaczenie PSA.
5. Badania obrazowe klatki piersiowej i jamy brzusznej (np. RTG klatki piersiowej i USG j. brzusznej), scyntygrafia kości, RTG kości w przypadku podejrzenia istnienia przerzutów do kości.
6. Badania laboratoryjne zależnie od wskazań lekarskich.
Stopień złośliwości oznacza histopatolog na podstawie obrazu bioptatów (fragmentów guza pobranych w trakcie biopsji) lub wycinków tkanki nowotworowej pod mikroskopem. Najpowszechniej stosowana jest tzw. skala/suma Gleasona, w której nowotwór może uzyskać od 2 do 10 punktów. Im wyższa punktacja nowotworu, tym wyższy jest stopień jego złośliwości (wtedy przewiduje się bardziej agresywny przebieg choroby).
Rak stercza, nazywany także rakiem prostaty lub rakiem gruczołu krokowego jest nowotworem, który powstaje w obrębie tego gruczołu. Gruczoł krokowy jest narządem położonym w miednicy, poniżej pęcherza moczowego i ku przodowi od odbytnicy.
Rolą gruczołu krokowego jest produkowanie płynu nasiennego stanowiącego środowisko właściwe dla plemników. Większość nowotworów złośliwych wywodzących się z gruczołu krokowego to nowotwory powstałe z tkanki gruczołowej stercza – dlatego nazywane rakiem gruczołowym lub gruczolakorakiem stercza, prostaty lub gruczołu krokowego.
Jak częsty jest rak stercza?
Rak stercza jest u mężczyzn w Polsce drugim co do częstości nowotworem złośliwym i częstością występowania ustępuje jedynie rakowi płuc. Niemniej są kraje, w których, ze względu na liczbę diagnozowanych przypadków, nowotwór ten wysuwa się na plan pierwszy. W 2008 roku w naszym kraju zarejestrowano 8268 nowych zachorowań, co stanowi niemal 13% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Częstość rozpoznawania tego nowotworu w Europie wzrasta, co związane jest ze starzeniem się społeczeństwa, jak również z wprowadzeniem badań, które pozwalają na wczesne wykrycie nowotworu, w tym przede wszystkim – oznaczania PSA.
Przyczyny zachorowania i jakie są czynniki ryzyka?
Przyczyny zachorowania na raka gruczołu krokowego nie są w pełni poznane. Dobrze poznane i udokumentowane są trzy czynniki istotnie wpływające na ryzyko zachorowania na raka stercza: wiek, pochodzenie etniczne oraz obciążenie dziedziczne:
Raka gruczołu krokowego rozpoznaje się zwykle po 60. roku życia. Nowotwór ten jest niezwykle rzadki u mężczyzn przed 45. rokiem życia. W przypadku, gdy jeden krewny pierwszego stopnia chorował na raka stercza ryzyko zachorowania wzrasta około dwukrotnie. Jeśli na raka stercza chorowało co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia ocenia się, że ryzyko zachorowania jest od pięciu do jedenastu razy wyższe, przy czym wtedy zwykle zachorowanie ujawnia się w młodszym wieku.
Ryzyko zachorowania zależy także od pochodzenia etnicznego mężczyzny i miejsca zamieszkania – np. jest to nowotwór rzadko występujący w populacji Azjatów a szczególnie często występuje u Afro-amerykanów.
Podnosi się także rolę innych czynników sprzyjających ujawnieniu się raka stercza, sugerując, między innymi, niekorzystny wpływ diety wysokotłuszczowej.
Najczęstsze objawy choroby
Wczesne postaci raka stercza często przebiegają bez żadnych objawów, dlatego od wielu lat na świecie toczy się debata dotycząca przydatności programów wykrywania wczesnego raka gruczołu krokowego. Do objawów, które powinny budzić zaniepokojenie mężczyzny należy częste oddawanie moczu, zwężony strumień moczu, krew w moczu lub nasieniu. W przypadku rozprzestrzenienia się choroby i powstania przerzutów do kości występują bóle kostne, złamania kości nawet pod wpływem błahego urazu, osłabienie mięśni lub czucia. W bardzo zaawansowanych przypadkach do powyższych dołącza się uczucie osłabienia, utrata masy ciała oraz inne objawy.
Rozpoznanie choroby
Podejrzenie nowotworu gruczołu krokowego powstaje zwykle po oznaczeniu stężenia PSA w surowicy krwi (z ang. Prostatic Specific Antygen) oraz badaniu lekarskim gruczołu palcem przez kiszkę stolcową (tak zwane badanie per rectum). Badanie palcem przez kiszkę stolcową –– pozwala na ocenę gruczołu krokowego palcem. Niepokój budzi stwierdzenie twardego guzka w gruczole krokowym lub wzmożenie spoistości prostaty. W przypadku podejrzenia raka stercza lekarz diagnozujący zleca zwykle pobranie materiału histopatologicznego – obecnie jest to najczęściej biopsja gruboigłowa pod kontrolą utrasonografii z wykorzystaniem sondy przezodbytniczej (ang. TRUS -Trans-rectal Ultrasound).
Rozpoznanie raka stercza można postawić jedynie na podstawie badania pod mikroskopem wycinków z tkanki raka lub po ocenie komórek nowotworowych – żadne inne badanie nie pozwala na postawienie pewnego rozpoznania.
Badania przesiewowe
Obecnie, zgodnie z zaleceniami międzynarodowych towarzystw urologicznych, nie zaleca wykonywania populacyjnych badań przesiewowych. Także w Polsce nie działa program przesiewowy dla mężczyzn w kierunku raka stercza. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Urologicznego należy jednak skupić się na wczesnym wykrywaniu raka gruczołu krokowego i edukacji mężczyzn.
Stężenie PSA jest istotnym elementem diagnozy, im jest wyższe, tym większe jest ryzyko występowania raka prostaty. Aktualnie nie można określić jednoznacznie normy PSA, choć większość laboratoriów podaje wynik powyżej 4 ng/ml jako nieprawidłowy, jednak w zaleceniach amerykańskich NCCN (2010r.) już poziom PSA > 2.5ng/ml przy prawidłowym badaniu przez odbytniczym jest wskazaniem do rozważenia biopsji prostaty. Zgodnie z zaleceniami EUA z 2011 roku zmierzającymi w kierunku wykrywania bezobjawowego raka prostaty sugeruje się badanie przez odbytnicze oraz oznaczanie poziomu PSA u mężczyzn w 40 r.ż. oraz kolejne badanie dopiero po 8 latach w przypadku PSA < 1.0ng/ml ( w przypadku PSA > 1.0ng/ml proponuje się coroczną kontrolę). Jednocześnie proponowane jest zaprzestanie wykonywania badań PSA u chorych powyżej 75 r.ż. i PSA < 3ng/ml ze względu na znikome ryzyko występowania agresywnego raka prostaty.
Dodatkowym narzędziem pomagającym przy podjęciu decyzji o wykonaniu biopsji prostaty u mężczyzn z prawidłowym badaniem przez odbytniczym oraz z miernie podwyższonym PSA jest oznaczenie tzw. wolnej frakcji PSA (ang. F-PSA = free PSA). Im mniej wolnego PSA w stosunku do całkowitego (współczynnik free/total PSA) tym większe ryzyko występowania raka prostaty.
Ocena stopnia zaawansowania i złośliwości
W ocenie stopnia zaawansowania stosuje się skalę czterostopniową, gdzie kolejne stopnie oznacza się jako A, B, C, D oraz skalę TNM, gdzie T oznacza zaawansowanie choroby w samym gruczole krokowym, N – stan węzłów chłonnych, M – obecność przerzutów odległych. Pełne omówienie tych skal przekracza zakres broszury. W celu określenia stopnia zaawansowania i, co za tym idzie, optymalnego leczenia wykonuje się następujące badania:
1. Badanie lekarskie, w tym –koniecznie – badanie per rectum.
2. Badanie TRUS ( USG transrektalne).
3. Badanie histopatologiczne/mikroskopowe wycinków z biopsji stercza
4. Oznaczenie PSA.
5. Badania obrazowe klatki piersiowej i jamy brzusznej (np. RTG klatki piersiowej i USG j. brzusznej), scyntygrafia kości, RTG kości w przypadku podejrzenia istnienia przerzutów do kości.
6. Badania laboratoryjne zależnie od wskazań lekarskich.
Stopień złośliwości oznacza histopatolog na podstawie obrazu bioptatów (fragmentów guza pobranych w trakcie biopsji) lub wycinków tkanki nowotworowej pod mikroskopem. Najpowszechniej stosowana jest tzw. skala/suma Gleasona, w której nowotwór może uzyskać od 2 do 10 punktów. Im wyższa punktacja nowotworu, tym wyższy jest stopień jego złośliwości (wtedy przewiduje się bardziej agresywny przebieg choroby).